Problem zanieczyszczenia powietrza wiąże się na ogół z obecnością w nim różnych substancji szkodliwych – pyłów zawieszonych będących składnikiem smogu, czy rozmaitych związków chemicznych będących składnikami spalin samochodowych oraz przedostających się do atmosfery z przydomowych kotłowni, w tym m.in. tlenków siarki, azotu lub węgla. W powietrzu mogą się jednak znaleźć również inne czynniki bezpośrednio zagrażające zdrowiu i życiu, przede wszystkim drobnoustroje chorobotwórcze – bakterie, jak choćby groźna legionella, czy wirusy, także będący przyczyną pandemii SARS-CoV-2.
W powietrzu nierzadko unoszą się też zarodniki grzybów pleśniowych, które zawierają silne toksyny, jak również liczne alergeny. Kłopotliwa jest obecność cząsteczek, które są odpowiedzialne za przykre i uciążliwe zapachy – dym papierosowy, czy odory związane z różnymi procesami chemicznymi lub biologicznymi. Walka ze wszystkimi tego rodzaju substancjami może być skuteczna, jeżeli zdecydujemy się na skorzystanie z generatora ozonu, trzeba jednak pamiętać, że używając takiego urządzenia, należy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa. Przyjrzyjmy się bliżej właściwościom ozonu, działaniu generatorów oraz regułom, które muszą być respektowane podczas ich użytkowania.
Właściwości ozonu i zagrożenia z nim związane
Ozon to cząsteczka, która składa się z trzech (O3), a nie dwóch atomów tlenu (O2). Ponieważ taka jego postać jest bardzo nietrwała, ozon ulega szybkiemu rozkładowi, w wyniku którego powstaje tlen dwuatomowy oraz jeden „swobodny” atom tlenu. Ze względu na to, że wolny tlen łatwo wchodzi w reakcje z innymi związkami chemicznymi, rozpad ozonu powoduje silne utlenianie, przekształcając je do postaci tlenków lub inicjując rozmaite reakcje w wyniku których tracą one swój pierwotny charakter. Ozon może być wykorzystany do eliminowania mikroorganizmów dzięki zdolności do uszkadzania błon komórkowych bakterii, niszczenia otoczek lipidowych wirusów oraz dzięki temu, że prowadzi do zaburzenia ich działania. Ozon pozwala na skuteczne eliminowanie różnych substancji i jest wykorzystywany do dekontaminacji pomieszczeń. Używa się go również bardzo szeroko w medycynie, w tym do tzw. ozonoterapii.
Gwałtowne działanie ozonu sprawia jednak, że może on być niebezpieczny dla wszystkich organizmów żywych – ludzi, zwierząt oraz roślin, choć zależy to od jego stężenia. Krótkotrwałe przebywanie w niewielkim stężeniu ozonu nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Jest on wyczuwalny w powietrzu już przy stężeniu na poziomie 0,02–0,05 ppm, a ze względu na charakterystycznych zapach łatwo się przekonać o jego obecności. Przy stężeniu sięgającym 0,1 ppm szkodliwe skutki ozonu pojawią się dopiero po wdychaniu go przez około 8 godzin. Przy stężeniu 0,3 ppm jest natomiast nieszkodliwy przez około 15 minut. Objawami kontaktu z ozonem przy dłuższej ekspozycji są drapanie w gardle, kaszel bóle głowy i nadmierna senność. Objawy nasilają się wraz ze wzrostem zawartości ozonu w powietrzu – przy 0,5–0,1 ppm mogą pojawić się zaburzenia oddychania. Powyżej 10 ppm ozon staje się niebezpieczny dla zdrowia i życia. Bardzo wysokie stężenia ozonu sięgające powyżej 1700 ppm mogą prowadzić do zgonu wskutek obrzęku płuc i gwałtownego zwiększenia ciśnienia.
Ozon powstaje w sposób naturalny podczas silnych wyładowań atmosferycznych, tworzy się także w górnych warstwach atmosfery wskutek rozpadu tlenu dwutomowego pod wpływem promieniowania nadfioletowego. Może być jednak wytwarzany również sztucznie przy użyciu generatorów, w których używa się promieniowania UV albo wyładowań elektrycznych prądu o bardzo wysokim napięciu przekraczającym kilka tysięcy voltów. W zależności od swego przeznaczenia i konstrukcji urządzenia mogą wytwarzać różne stężenia od kilku procent przy pozyskiwaniu tlenu z powietrza do powyżej kilkunastu procent, jeśli współpracują z koncentratorami tlenu lub pobierają tlen z butli. Do osiągnięcia właściwego do oczyszczania i odkażania powietrza stężenia wystarczające są typowe generatory przepływowe o mocy odpowiednio dobranej do kubatury pomieszczenia, w którym mają być użyte.
Na co należy uważać podczas używania ozonatora?
Stosowanie generatorów ozonu jest w pełni bezpieczne pod warunkiem przestrzegania kilku podstawowych reguł bezpieczeństwa. Ozonowanie musi zawsze następować w szczelnie zamkniętym pomieszczeniu, z którego ozon nie będzie się wydostawał żadnymi otworami. Z wnętrza powinny być usunięte wszystkie znajdujące się tam zwierzęta i rośliny. Jeśli w trakcie ozonowania zajdzie potrzeba wejścia do środka należy zastosować odpowiednie ubranie ochronne i właściwe środki ochrony układu oddechowego – zalecane jest stosowanie pochłaniaczy typu B2 oraz osłon oczu z uwagi na zagrożenie dla błon śluzowych. Warto pamiętać, że w trakcie utleniania różnych substancji mogą tworzyć się inne niebezpieczne związki chemiczne, ozonowanie w bardziej złożonych warunkach powinno więc być zawsze prowadzone przez osoby po właściwym przeszkoleniu. Ponieważ rozpad ozonu następuje stosunkowo szybko, w większości przypadków po około 30 minutach obecny w pomieszczeniu ozon ulega samoistnemu rozkładowi.
Z uwagi na silnie utleniające działanie ozonu przedmioty znajdujące się w pomieszczeniu mogą wymagać odpowiedniego zabezpieczenia. Ozon może wpływać na właściwości niektórych tworzyw sztucznych – zarówno twardych plastików prowadząc do ich przyspieszonego starzenia i odbarwiania, jak i syntetycznych elastomerów np. miękkich uszczelek, warto więc zadbać o ich zabezpieczenie choćby przy wykorzystaniu typowej folii. Ponieważ obecność tlenu znacznie podnosi palność różnych substancji, w ozonowanych pomieszczeniach nie powinny być gromadzone paliwa, smary czy oleje, a także farby, rozpuszczalniki i inne materiały łatwopalne. Trzeba zadbać również o to, by usunąć, wyłączyć lub odłączyć od źródeł zasilania urządzenia, które mogą spowodować powstanie otwartego płonienia lub wygenerowanie iskry.
Po ozonowaniu zaleca się intensywne wywietrzenie pomieszczenia oraz wyłączenie go z użytkowania na czas około 2 godzin, co pomaga w pozbyciu się powstałych związków chemicznych oraz obniżeniu stężenia ozonu do bezpiecznego poziomu 0,1 ppm. Podczas samego ozonowania nie wolno wdychać powstającego ozonu, nie można też zapominać, że we wnętrzu ozonatora jest generowany prąd elektryczny o wysokim napięciu, urządzenie nie może więc być eksploatowane w bardzo wilgotnych pomieszczeniach oraz musi być chronione przed bezpośrednim działaniem wody.